«Mergen aganyň kitaby»

Türkmen aýdym-sazynyň taryhy barada metbugatda birnäçe makalalar çap edildi. Milli aýdym-sazlarymyz hakyndaky makalalaryň käbirinde, hususan-da Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň mugallymy Ş. Çaryýewiň «Aýdym-sazlarymyzyň Ýewropada öwrenilişi» atly makalasynda (Serediň: «Medeniýet» žurnaly, 2019, №. 3. 64—66 sah.) degişli çeşmelere salgylanmak esasynda 1818-nji ýyldan başlap, 1834-nji, 1842-nji ýyllarda we ondan soňky döwürde türkmen halk aýdymynyň sazlaryna we sözlerine bagyşlanylyp, Russiýada, Beýik Britaniýada we Günbataryň beýleki ýurtlarynda ýerine ýetirilen işler hakynda gymmatly maglumatlar getirilýär. Emma şu makalada we bu ugra degişli bize belli bolan beýleki derňewlerde aşakda gürrüňini ediljek aýdymlar barada hiç hili maglumat berilmändir. Çünki olary özünde jemlän kitap baryp 1893-nji ýylda Aşgabatda çap edilip, öz döwründe elden-ele geçip okalan-da bolsa, soňra dürli sebäplere görä, bärde doly ýok edilipdir. Ýöne biziň bagtymyza, Russiýanyň merkezi kitaphanalarynyň birinde ýekeje nusgada saklanyp galypdyr. Bu seýrek neşiriň zerur sahypalaryny we baplaryny Moskwadaky rus alym tanyşlarymyzyň ýakyndan kömegi bilen bize gola salmak başartdy. «Türkmenlere rus dilini öwretmek üçin gollanma» atly bu kitabyň möçberi 160 sahypadan gowrak bolup, ony Aşgabadyň golaýyndaky şol wagtky Köşi obasynda ýerleşen Türkmen atly diwizionynyň kiçi serkerdeleri, gelip çy

DOWAM BOLSUN!

Gurbanguly BERDIMUHAMEDOW Ýyllaryň hatar kerweni —Goja dünýäň hakydasy.Durmuş bir kitap ýalydyr,Her ýyl — täze sahypasy.

Saglyk – abatlyk

Ýene bir rowaýatda şeýle diýilýär. Biriniň eden işi hiç oňuna bolmaýarmyşyn. Çagalary hem çyrçykly bolup, dertden açylmandyr. Bu adam şeýle bir ejizläpdir. Aňyrsynda bäş şaýylyk zady galmandygy üçin, bir günem obanyň ýaşulusynyň ýanyna baryp, zeýrenmäge başlapdyr: — Men bu zatlaryň ählisini öz ykbalymdan görýärin. Dowar baksam, ony möjege aldyrýaryn, ekin eksem, başda gowy gögerýärem-de, soňundan ýel-gaý turar ýa-da maýsa wagtynda bir idegsiz mal ony paýhynlar, garaz, agzym ýagjarmaýar. Çagalarym hem ejiz, sähel howa üýtgese-de näsaglaýarlar. Howa çala maýladygam, aýalym çagamy Gün urdy diýip, olaryň azaryndan özi hem dert tapýar. Indi onuň kendiriginde urbalygy ýokdur. Näme etsemkäm?! Men-ä halys ugrumy ýitirdim.

Paýhas paýlaýan eserler

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda taryhymyza uly sarpa goýulýar. Taryhy kitaplar yzygiderli neşir edilip, halk köpçüligine ýetirilýär. Ata-babalarymyzyň paýhasly pikirlerinden dörän şahyrana türkmen halk döredijiligi hem türkmen halkyň ata Watany, ene topragy neneňsi belentde goýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. Ol eserlerde watançylyk, gahrymançylyk bilen baglanyşykly nakyllardyr atalar sözi, rowaýatlardyr hekaýatlar mynasyp ornuny tapypdyr. Bellemeli ýeri, olar hiç bir halkyňka meňzemeýän milliligi, özboluşlylygy, aýratynlygy özünde jemleýär. Edermen ýigitlerimiz bilen bir hatarda, türkmen zenanlarymyzyň hem batyrlygy, ugurtapyjylygy nusgalykdyr.

Ylham ýaýlasy

Iň bagtyýar nesil biz Şu günden geljege barýas ynamly,Tutumly işlermiz dowam, dowamly,Berkarar döwletli, täze eýýamly,Gül Watanda iň bagtyýar nesil biz.

Duýguly dünýä

GOŞGY Şygra näme diýseň diýibermeli,Anyk kesgitlemä sygmaýar goşgy.Ýazmasaň ylhamyň joşan mahaly,Dolanyp yzyna gelmeýär goşgy.

Şygryýet älemi

EJEŇ BARKA... Ýakymly dünýäň howasy,Şeýle bagt sende barka.Zerurdyr enäň dogasy,Ýetilmeli pelle barka.

Ykbal we söýgi (Hekaýa)

Aýdyşlaryna görä, adamyň ýazgydy heniz dogulmanka maňlaýyna ýazylýarmyşyn. «Onda: «Her adamyň ykbaly öz elinde» diýen jümle-de bar-a» diýmegiňizem mümkin. Oňa-da goşulýan. Ýöne Ýaradanyň «Durmuş» atly kitabynda şeýle bir sahypalar bar, ony ne ýazyp, ne-de üýtgedip bolýar. Leýli bilen Mejnunyň, Ýusup bilen Züleýhanyň, Zöhre bilen Tahyryň, Gül bilen Bilbiliň jübüt bolşy ýaly, owalynda her kime bir taý ýaradylarmyşyn. Soňam olaryň hersi bir wagtda dünýä inip, biri-birini gözläp başlaýarlar. Adamyň özüne mynasyp, dünýäsi dünýäsine, pikirleri pikirine, gylygy gylygyna, hatda ýüz-keşplerem bir-birine çalym edýän jübütini tapan wagty oňa: «Ýarym» diýip ýüzlenmegem şonuň üçin bolsa gerek. Sebäbi ol ynsan ýüregiň ýarysy, ömrüňi, özüňi ynanjak ýeke-täk adamyň ahyryn... Belki, ony tanamadyk wagtlaryň görensiňem. Bir awtobusda, bir şäherde, bir etrapda ýa-da bir welaýatda ulalan bolmagyňam ahmal. Belki, onuň ýazgydyňdygyny bilenem dälsiň, ýöne hökman erkiňden bidin oňa gabat gelen wagtyň ýüregiňde bir täsin jümşüldini duýansyň. Elbetde, onda-da özüňden bir ädim öňde ýöreýän duýgularyň bilen duýansyň.

Şygryýet çemeni

GOŞA DAG Dilden-dile geçen arkama-arka,Ýagşy-ýagşy dilegi bar türkmeniň.Hak sözüne «Omyn!» diýen hemişe,Arkasynda melegi bar türkmeniň.

Şygryýet bossany

BAŞLANGYÇLAR Yşk gözden başlanýar, Watan serhetden,Maşgala ojakdan, ylym kitapdan.Ýollar başlanýandyr ýeke ädimden,Galyň golýazmalar ilkinji bapdan.

Köňül guşunyň çawuşy

Gyşyň sowugynda gatyja üşedimmi, nämemi, gijelerine arassa howadan dem almak endigime arakesme salmaly boldum. Ýogsam, mahmal bürenen ýyldyzly asmana bakyp, oý-pikirlere batmak meniň üçin adaty ýagdaýa öwrülip gitdi ahyryn. «Ine, bu ýyldyzyň ady Zöhre, bular bolsa Ýedigen, han-ha, Akmaýanyň ýoly!» diýip, kakam bilen oturyp, ýyldyz sanaýşymyz hakydamda berk orun alansoň, uzak ýyllaryň dowamynda yzygiderli gaýtalanyp dursa-da, irizmejek ol ajaýyp pursatlary mukaddeslik saýýaryn. Ömrümiň aňymda berk ornaşan gözel pursatlary hökmünde apalaýaryn, hyýalymda kiçijik garagolja owlajyga öwrülip, kakamyň mähirli gursagyna ýüzümi goýýaryn. Ol hem meni mähir bilen gujaklap, bagryna basýar, ellerinde göterip, hopba edýär, «Owlajygym, keýijegim» diýip, buýra saçlarymy gyzgyn elleriniň aýasy bilen sypaýar welin, üşän kalbym ýylap gidýän ýaly bolýar. Ýöne bularyň bary indi diňe hyýalymda, oýlarymda. Onda-da şu ýatlamalary ynjan kalbymyň aramy hasaplaýaryn. «Kakaly günlerim, arkaly günlerim eken, hem arslan ýürekli, hem arzyly günlerim eken» diýip, didelerimden biygtyýar daman damjalary aýam bilen sylybam ýene öňküligime, öýüme dolanýaryn. Alysda — gözýetimde lowurdaýan çyralaryň öwüşginleri hem gapynyň aňyrsynda ýitip, oý-pikirlere batan serim biygtyýar uka gidýär.

Siz ýürekde Gün-Aýymyz

Täze ruhly eýýam bilen Siz Watanyň ykbalynda,Adyl köşgi-eýwan bilen jümle-jahan ykrarynda,Sarsmaz döwlet-döwran bilen Siz il-halkyň ak ýolunda,Guran ýurduňyz berkarar — halka belent serpaýyňyz,Milli Liderimiz — Arkadag, Arkadagly Serdarymyz! Milli Lider ile serwer, täze eýýam, täze gurluş,Dünýä içre belent münber: «Ýaşasyn parahat durmuş!».Arşdan Size nury-enwer, Perwerdigär nazar salmyş,Owaldan Hakdan ýalkanan, Siz ýürekde Gün-Aýymyz,Milli Liderimiz — Arkadag, Arkadagly Serdarymyz!

Ýaşlar döwrüň münberinde

Dünýäň gözi bakmyş bize, döwranyma galyp haýran,Döwür Galkynyşa rowan, bu bir ajap täze eýýam.Halygyň nazary düşen Zemin budur, budur heňňam.Galkyp galkan bolýar ile, golunda goldaw-güýçleri,Arkadag Serdarly ýurduň ezber, bagtyýar ýaşlary. Dogum bilen öňe barýar joşgun alyp şygarlardan,Alym bolup dünýä gurar, nusga alyp çyn ärlerden,Öz işiniň ussadydyr döwre daýanç hünärmenler,Binýady berkden tutulan bitirer beýik işleri,Arkadag Serdarly ýurduň ezber, bagtyýar ýaşlary.

Şygryýet

Kiçi göwredäki uly zehin

Nury Baýramow. Gelmediň (Aýdym)

Buýsançnama

Teşne ýüreklere pähmiň küýsedip,Paýhas bilen ak geljege esedip,Belent başyň bakylyga bäs edip,Durşuň sarsmaz Köpetdaga deňeýän! Ak daňlarda altyn nur-säherime,Baky solmaz güller ýar baharyma,Kuýaşyňy Arkadag şäherime,Keşbi merjen Aşgabada deňeýän!

Garaşylmadyk waka

Bir gyz paýtagtda ýerleşýän Halkara howa menzilinde uçara münmek üçin garaşýardy. Ol şol ýerde ýerleşýän dükandan kitap we köke satyn alyp, garaşylýan ýerde ykjamlanyp otyrdy. Onuň gapdalyndaky oturgyç boş durdy, emma ondan aňyrsyndaky oturgyçda bir ýaş ýigit žurnal okap otyrdy. Gyz kitap okap otyrka, boş oturgyçda goýlan kökeleriň birini aldy. Gyzyň bu hereketinden soňra oglan hem şol kökeleriň birini aldy. Bu ýagdaý gyzyň biraz gaharyny getirýärdi. Gyz köke alsa, oglan hem köke almagyny dowam edýärdi. Emma nähili hem bolsa gyz syr bildirmezlige çalyşdy. Ýigidiň bu hereketi gyzyň juda gaharyny getiripdi. Emma uly howa menzilinde galmagal turuzmaga gyz çekinýärdi. Haçan-da kökeleriň diňe birisi galanda «Indi näme ederkä?» diýip, gyz ýigidiň indiki maksadyny bilmäge howlukdy. Ýigit gyzyň pikirini okan dek soňky kökäni alyp, ony ikä bölüp, gyza uzatdy. Oglanyň bu hereketi gyz üçin ähli serhetden geçipdi. Ol ýerinden turup, gaharly halda gyssagly uçara münmäge ugrady. Ol uçarda ykjam el goşlarynyň arasyndan äýnegini çykarmakçy bolanynda, entek gaby açylmadyk kökesine gözi düşdi. Birden onuň dükandan çykanda öz kökelerini el goşlarynyň arasyna salandygy ýadyna düşdi. Medeniýetsiz hasaplan ýigidiniň hiç bir gaharsyz onuň bilen öz kökelerini deň paýlaşandygyny ýadyna salanda bolsa, gyz diýseň uýaldy.

Ata paýhasy — ogla gönezlik

Magtymguly Pyragynyň XVIII asyr türkmen edebiýatynda uly öwrülişik edendiginiň subutnamasy köp. Ilki bilen, akyldar şahyr halk köpçüligine düşnüksiz bolan arap, pars dillerinde şygyr ýazmakdan saklanyp, hakdan içen ussatlygy bilen, halka düşnükli, sada dilimizi saýlap alypdyr. Şahyryň döredijiliginiň halka ýakynlygy hem hut şundandyr. Galyberse-de, Magtymguly Pyragy ylym ussady Döwletmämmet Azadynyň güýçli täsir etmegi bilen, milli şygryýeti dünýä berdi. Şahyryň döredijiliginde orta asyr romantizminiň, sopuçylyk akymynyň XVIII asyrdaky türkmen halkynyň agyr durmuşy bilen utgaşdyrylyp, köpçülige hödürlenmeginiň özi hem täze ädimdir. Şeýlelikde, milli galkynyş ruhunda ýaşaýan gahrymanyň milli ruhuny açmak barada hereket başlanýar. Şol döwürde özbaşdak döwlet, däp-dessur, adalatly ýurt, birleşen ykbal bilen ýaşamak isleýän halka täze ýol-ýörelgeleri salgy bermek zerurdy. Taryhyň şol agyr döwründe halkyň ykbalyny açmak ýaly möhüm meseleler özüni görkezýärdi. Jemgyýetde açylmagyna garaşyp duran meseleler, amal edilmeli işler örän köpdi. XVIII asyrda türkmen halkynyň gün-güzerany, syýasy durmuşy şahyry öz erkine goýmaýar. Watan aladasy onuň pikir älemini dolulygyna gurşap alýar.

«Türkmen söýgi dessanlary»

Ýaňy-ýakynda Baku şäherinde Azerbaýjanyň Milli ylymlar akademiýasynyň folklor institutynyň professory Almaz Hasangyzynyň azerbaýjan diline terjime etmeginde we çapa taýýarlamagynda «Hüýrlukga-Hemra» hem-de «Saýatly-Hemra» atly türkmen dessanlary neşir edildi. Dostlukly azerbaýjan halkynyň arasynda-da uly meşhurlyga eýe bolan dessanlar girizilen bu kitabyň ikinji gezek neşir edilýändigi aýratyn bellenilmäge mynasypdyr.

Saklanyp galan pursatlar

Suratda häzirki Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň türkmen filologiýasy fakultetiniň 1-nji ýyl talyplary Gurbanjemal Ylýasowa, Gyrmyzy Döwranowa we Amangeldi Batyrow sapak wagtynda. (1962-nji ýyl). Olar ýurdumyzyň ylmyny ösdürmekde, ýaş nesle döwrebap bilim-terbiýe bermekde köp hyzmatlary bitirdiler.