HABARLAR

Bulary bilmek gyzykly

• Dünýäde iň kiçijek guş bolan kolibri sekuntda 60-80 gezek ganatlaryny kakýar.

Köwük

Köwük ýyrtyjylar toparyna, pişikler maşgalasyna degişlidir. Bu pişigiň meýdan alamatlary barada gysgaça aýtsak, ululygy öý pişiginiňki ýalydyr. Onuň bedeniniň uzynlygy 40—57 santimetre, guýrugynyňky 23—35 santimetre çenli bolup, aýaklary gysgarakdyr. Gulaklary uly, çowly uçluja bolup, duluklaryndaky tüýler ösgün, sakgalsap ýaly sallanýarlar. Köwügiň arka tarapy garamtyl-çal reňkde bolup, bedeniniň aşak tarapy ak reňklidir. Köwükler Garagumdaky Darjagum çölünde, Oktümgum, Çilmämmetgum, Üçtagan, Günorta Gaplaňgyr, Obruçew sähralygynda we Sandykly çölünde duş gelýärler. Olar häzirki döwürde Köýtendagyň dag-etek düzlüginden we Etrek jülgesinden ýitdiler. Köwükleriň ýaşaýan ýerleri sazak, sözen, gandym we ownuk gyrymsy agaçlar bilen örtülen berkeşen we ýarym berkeşen çägeliklerdir. Olar gür gara sazakly ýerlerde we aklaň çägeliklerde seýregräk gabat gelýärler, dag etekleriniň toýunsow we kertli ýerlerine örän seýrek barýarlar. Köwükler ýurdumyzyň çäginden başga-da, Arabystanda, Sinaý ýarym adasynda we Sahara çölünde ýaşaýarlar.

Be­je­riş­ha­na­da iş­ler ile­ri

Änew şä­he­ri­niň gö­zel kün­jek­le­ri­niň bi­rin­de we­te­ri­na­ri­ýa be­je­riş­ha­na­sy we öý haý­wan­la­ry sak­lan­ýan top­lum ýer­leş­ýär. Bu top­lum Ar­ka­dag­ly Gah­ry­man Ser­da­ry­my­zyň gat­naş­ma­gyn­da 2020-nji ýyl­da da­ba­ra­ly ýag­daý­da ulan­ma­ga ber­lip­di. Ata-ba­ba­la­ry­myz te­bi­gat bi­len saz­la­şyk­da ýa­şa­ma­gyň, ony yzy­gi­der­li baý­laş­dyr­ma­gyň öz­bo­luş­ly ýol-ýö­rel­ge­le­ri­ni dö­re­dip­dir­ler. Asyr­lar­bo­ýy kä­mil­leş­di­ri­lip, daş­ky gur­şa­wy, şol sanda haýwanat dünýäsini goramaga gö­nük­di­ri­len ka­da­lar bu gün ýur­du­myz­da has-da ber­ki­dil­ýär. Mu­nuň şeý­le­di­gi Türk­me­nis­ta­nyň Oba ho­ja­lyk mi­nistr­li­gi­niň ýa­nyn­da­ky Döw­let we­te­ri­na­ri­ýa gul­lu­gy­nyň we­te­ri­na­ri­ýa be­je­riş­ha­na­sy­nyň alyp bar­ýan iş­le­rin­de-de aý­dyň ýü­ze çyk­ýar.

Täsinlikler dünýäsi

Pingwinleriň nähili haýwandygyny köpler bilýändir. Sebäbi oňa iň bolmanda, kinolarda ýa-da teleýaýlymlarda syn edip bolýar. Emma olaryň süýji suwy içmeýändikleri welin, hemmelere aýan däldir. Şu hem bu jandarlaryň başgalardan bir aýratynlygydyr. * * *

Hywa sülgüni

Hywa sülgüni ýurdumyzyň demirgazyk çäklerinde, ýagny Daşoguz welaýatynda hemişelik ýaşaýan guşdur. Ol Amyderýanyň aşak akymlarynda, şonuň ýaly-da, «Gaplaňgyr» döwlet tebigy goraghanasynyň meýdanlarynda gabat gelýän endemik guş hasap edilýär. Geçirilen barlaglarda onuň gyş döwründe igde agajynyň has köp ýerlerinde, ýaz-tomus döwürlerinde jeňňelliklerde toplanýandygy anyklanyldy. Sülgüniň bu görnüşiniň mäkiýany we horazy hemişelik jübüt bolup ýaşaýar. Horaz sülgünler mart aýynda özboluşly sesi bilen saýrap başlaýarlar. Aprel-maý aýlarynda mäkiýan sülgünler ýumurtga goýýarlar. Soň bolsa belli bir wagt olary basyp, jüýje çykarýarlar. Aradan üç aý çemesi wagt geçip, jüýjeler uçurym bolýarlar.

Uzyn gulakly kirpi

Tebigatyň özboluşly jandarlarynyň biri-de kirpidir. Kirpileriň ençeme görnüşi bar. Olaryň arasynda köp duş gelýäni uzyn gulakly kirpidir. Ol maýda görnüşli kirpileriň biri bolup, tikeni ýumşak we gysgadyr. Onuň gulagy beýleki kirpileriňkiden uzynlygy bilen tapawutlanýar. Tüýüniň we iňňejikleriniň reňki kirpiniň ýaşaýan ýerine görä tapawutlanýar. Kirpiler, esasan, çöllerde, ýarym çöllerde, çägesöw ýerlerde ýaşaýarlar. Bu jandarlar gür ösümlikli ýerlerden we tokaýlardan gaça durýarlar.

Gulan

Gulan, täktoýnaklylar toparyna, gylýallar maşgalasyna degişlidir. Bu jandaryň meýdan alamatlary barada gysgaça beýan etsek, daşky keşbi işeňňir ýaba meňzeş bolup, onuň bedeniniň uzynlygy 206-240 santimetre çenli, agramy 200-350 kilograma çenli bolýar. Onuň sütüginiň tomusky reňki açyk çägepisint-sarymtyl bolýar, garnynyň we göwresiniň gapdallarynyň aşagy, aýaklarynyň iç ýüzi, artky butlary we üstki bölekleri, kellesiniň, boýnunyň aşak tarapy, tumşugynyň ujy ak reňklidir. Gulanyň ylgaw tizligi sagatda 60 kilometre çenli bolýar. Öňki döwürde, ýagny XX asyryň ortalarynda gulanlar diňe Bathyzda gabat gelýärdiler. Häzirki döwürde olar Sarygamyş çöketliginde, Günbatar Köpetdagda, Aşgabadyň günorta-gündogar eteginde, Mäne-Çäçe düzlüginde hem duş gelýärler. Gulanlaryň esasy ýaşaýan ýerleri dykyz we çägesöw toprakly çöllükler we ýarym çöllükler hem-de dag etekleriniň beýikli-pesli ýerleridir. Olar daglyk we dagyň uçut gaýaly ýerlerine barmagy halamaýarlar. Dürli otjumak ösümlikler, agaçlaryň ýapraklary gulanlaryň esasy iýmitidir.

Täsin jandarlaryň dünýäsine syýahat

Köpetdagyň geň-enaýy ýerleri sanardan kän. Gökderäniň tebigy dag eteklerinde ýerleşýän Janly tebigatyň milli muzeýi bolsa diňe bir çagalary däl, eýsem, olaryň ene-atalarynyň hem wagtlaryny hoş geçirmäge çagyrýan ajaýyp künjekleriň biridir. Janly tebigatyň milli muzeýi hemişe köp adamly. Gahryman Arkadagymyzyň tagallasy bilen gurlup, 40 gektardan gowrak meýdany tutýan toplumy doly aýlanyp çykmak üçin esli wagt gerek. Bu täsin dünýä janly-jandarlaryň ençemesini özünde jemleýär. Bu ýerde olaryň muşdaklary üçin ýabany we öý haýwanlarynyň, guşlaryň, süýrenjileriň we suwda ýaşaýan haýwanlaryň köpüsi bilen tanyşmaga mümkinçilik döredilen. Onda düýeguşlar, zebralar, geçigaplaňlar, žiraflar, sülgünler, lamalar, sugunlar, şeýle-de ýylanlaryň we maýmynlaryň dürli görnüşleri goralyp saklanylýar. Toplumyň haýwanlarynyň aglabasy Türkmenistanyň Gyzyl kitabynyň sanawyna girizilen, örän seýrek duş gelýän jandarlaryň wekilleridir.

Pyş­ba­ga­lar ba­ra­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­lar

«7/24. tm» №26 (213), 24.06.2024

Ylmy açyş: Piller biri-birine at dakýarlar

Afrikadaky piller biri-birleri üçin özboluşly atlary oýlap tapyp, şolara seslenýärler. Bu barada «Nature Ecology & Evolution» žurnalynda çap edilen täze ylmy gözlegde aýdylýar. Kornell uniwersitetiniň gözlegçileri muny Keniýanyň milli seýilgählerinde pilleriň ses ýazgylaryny seljermek we maşyn bilimini ulanmak arkaly anykladylar.