HABARLAR

Edermen türkmen alabaýy

Taryh halkymyzyň haýsydyr bir işiň başyny başlasa, oňa diňe bir ähli güýjüni we ukybyny däl, eýsem, kalbyny hem siňdirýändigini görkezýär. Çünki biziň ata-babalarymyzyň döreden medeni, ruhy we maddy gymmatlyklary teşne kalbymyza teselli berýär. Olary gorap saklamak, kämilleşdirmek we ösdürip ýetişdirmek şu günki günüň talaby bolup durýar. Mälim bolşy ýaly, halkymyzyň medeni gymmatlyklaryny aýap saklamaga, ýaş nesillerimizde olara söýgi döretmäge aýratyn üns berýän hormatly Prezidentimiz türkmen alabaýynyň dünýädäki şan-şöhratyny has-da belende galdyrmak we milli itşynaslygymyzy ösdürmek maksady bilen, «Türkmen alabaýynyň baýramyny döretmek hakynda» Permana gol çekdi. Resminama laýyklykda, indi her ýylyň aprel aýynyň soňky ýekşenbesinde Türkmen bedewiniň milli baýramy bilen bilelikde Türkmen alabaýynyň baýramy belleniler. Bu bolsa rowaçlyklardan rowaçlyklara beslenýän ata Watanymyzyň şanly Garaşsyzlygynyň 30 ýyllyk baýramçylygynyň hem-de gözel paýtagtymyz Aşgabat şäheriniň esaslandyrylmagynyň 140 ýyllygyna ajaýyp sowgatdyr. Gadymyýetden şu güne ýetirilen milli gymmatlyklarymyz esasynda durmuşyň wajyp ýörelgeleriniň özboluşly beýanyny özünde jemleýän, türkmen halkynyň döreden mertligiň we wepalylygyň nusgasy hasaplanýan türkmen alabaýlary ösdü

1 gün öň

Taryh

Aşgabat şäheri bilen ýaşytdaş fotosuratlar

Gözel paýtagtymyz Aşgabat şäheri dünýäniň syýahatçylarynyň, inženerleriniň üns merkezinde durýar. Şäherimiz düýbi tutulan ilkinji ýyllaryndan başlap daşary ýurt wekillerinde uly gyzyklanma döredipdir. Dünýäniň çar künjünden ýurdumyza gelen syýahatçylar, meşhur alymlar şäherimiz barada gyzykly maglumatlary toplapdyrlar. Asly Beýik Britaniýaly tanymal syýahatçy Jon Guthrie Watson şäherimiziň düýbi tutulan ilkinji ýyllarynda Aşgabada gelip, bu ýeriň ähli ýerine diýen ýaly aýlanyp görýär. Iňlis syýahatçysy şol döwrüň belli galalaryny, kerwensaraýlaryny, bazarlaryny we täsin binalaryny surata düşürýär.

1 gün öň

Taryh

Orta asyryň medeni ojagy

Hormatly Prezidentimiz «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitabynda Beýik Ýüpek ýolunyň ugry bolan Nişapurdan gelen ýol barada köp aýdylýar. «Görogly» şadessanynda hem bu şäheriň adyna duş gelmek bolýar. Dessanda ýaş Göroglynyň Gyrata baş öwredýän mahallarynda hem onuň kybla — Günorta-Günbatar tarapa gidendigi beýan edilýär: «Nişapur Köpetdagdan Günortada — kybla tarapda ýerleşýär, şunuň özi wakalaryň bolup geçýän giňişligi hökmünde göz öňünde Köpetdagy janlandyrýar». Alym Arkadagymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda bolsa, orta asyrlarda türkmen topragynyň serhetlerinden daşarda, Nişapur, Buhara, Yspyhan, Gürgen, Bagdat, Halap, Damask ýaly ylym-bilimiň, medeniýetiň ösen merkezleriniň bolandygy aýratyn bellenilip geçilýär. ÝUNESKO tarapyndan adamzadyň Maddy däl medeni mirasynyň görnükli nusgalarynyň sanawyna girizilen «Görogly» şadessanynda ady agzalýan Nişapur bilen baglanyşykly dürli rowaýatlar bar. Bu rowaýatlar, esasan, Sasanylar döwleti bilen baglanyşyklydyr. Şol döwrüň iri merkezleriniň biri bolan Nişapuryň adynyň gelip çykyşy baradaky maglumatlar Sasany hökümdarlary Şapur I we Şapur II bilen baglanyşyklydyr. Ol rowaýatlarda Nişapuryň gadymda Nehşapur, Neýşapur, Newşahpur, Niwşahpuher, Binaşahpur ýaly

1 gün öň

Taryh

Aşgabat demir ýolunyň taryhyndan

Aşgabada demir ýoluň çekilişi, onuň öz döwründäki taryhy ähmiýeti hakynda gürrüň etmek gyzykly bolsa gerek. Şeýle maglumatlar bilen S.Agajanowyň «Gadymy Aşgabat», A.Hajyýewiň «Aşgabadyň arhitekturasy», A.Gubaýewiň «Parfiýa türkmen döwleti», S.Atanyýazowyň «Türkmenistanyň geografik atlarynyň düşündirişli sözlügi», A.Ýazberdiýewiň «Aşgabat» sözüniň taryhy barada» atly we beýleki işlerde giňden tanyşmak bolýar. Ady agzalan ylmy çeşmelerde nygtalyşy ýaly, günbatardan çekilip başlanan demir ýol Aşgabada 1885-nji ýylyň 30-njy noýabr güni gelipdir. 1886-njy ýylda bolsa demir ýol Mara, soňra Çärjewe baryp ýetýär. On dokuz ýyllap çekilen yzygiderli zähmetiň netijesinde 1905-nji ýylda demir ýol Daşkendiň üstünden geçip, Merkezi Russiýa çykmaga mümkinçilik berýär. Demir ýol bekediniň ýaýbaňlanmagy netijesinde Russiýadan, Hywadan we Buharadan gelýän harytlaryň sany artyp, adamlaryň hal-ýagdaýyna oňaýly täsir edip ugrapdyr.

2 gün öň

Taryh

Şöhratly geljegiň nury

Halkymyzyň şöhratly taryhy gözbaşyny irki döwürlerden alyp gaýdýar. Köpetdagyň belent gerişleri bilen Garagumuň altynsow çägeleriniň arasynda ýaýylyp gidýän Aşgabat şäheri bu gün beýik ösüşlere beslenýär. Aşgabadyň taryhy bir ýarym asyra golaýlady. Ilki bu ýerde kiçiräk şäher-gala döreýär. Köpetdagyň dag etek zolagynda Namazgadepe, Altyndepe, Ulugdepe ýaly ekerançylygyň belli ojaklary bolan obalar döräpdir. Köpetdagdan gözbaş alyp gaýdýan, dury gözli çeşmäniň başynda ýerleşen Aşgabat sekiz ýüz öýden ybarat oturymly ýer bolupdyr. Günorta Türkmenistan adamzat siwilizasiýasynyň ilkinji ojaklarynyň biridir. Muňa Aşgabadyň ýigrimi kilometr demirgazyk-günbatarynda ýerleşýän gadymy Jeýtun obasynyň dörändigi hem şaýatlyk edýär. Dünýäde Jeýtun medeniýeti uly gymmatlyklaryň hataryna goşulandyr. Jeýtun medeniýetine degişli Çopandepe, Pessejikdepe, Gökdepe we başgada birnäçe obalar döräpdir.

12 Aprel 2021

Taryh

Amulyň taryhy

Hormatly Prezidentimiziň döredip berýän giň mümkinçilikleriniň netijesinde milli medeni mirasymyzy, sungatymyzy, taryhymyzy düýpli öwrenmek we gorap saklamak, dünýä ýaýmak babatda düýpli işler durmuşa geçirilýär. Ýurdumyzyň çäklerinde geçen zaman siwilizasiýalarynyň, halkymyzyň gadymy medeniýetiniň alamatlaryny özünde jemleýän taryhy-medeni ýadygärlikler barmak basyp sanardan kändir. Olaryň hatarynda gadymy Merw, Nusaý, Köneürgenç, Abiwerd, Dehistan, Amul ýaly özünde taryhymyzyň uzak döwürleriniň medeniýetini jemlän, öwrendigiňçe täze-täze taryhy maglumatlary bilen haýrana goýýan gadymy medeniýetiň ojaklary hem az däl.

12 Aprel 2021

Taryh

Türkmen topragy — myhmansöýerligiň mekany

Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky söwda-ykdysady, medeni gatnaşyklar taryhyň sahypalaryna altyn harplar bilen ýazylyp, biziň günlerimize çenli gelip ýetipdir. Bu ýoluň ugry diňe bir söwda ýoly bolman, eýsem, halklaryň we döwletleriň arasynda diplomatik gatnaşyklaryň ýaýbaňlanýan ýeri hökmünde hem meşhurlyk gazanypdyr. Beýik Ýüpek ýolunyň taryhyny açmak we ylmy-barlag işlerini geçirmek üçin biz hökmany suratda golýazmalara we ylmy çeşmelere ser salmaly bolýarys. Bu babatda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda şeýle ýazýar: «Beýik Ýüpek ýoly Gündogaryň hem Günbataryň halklarynyň taryhynda wajyp orun eýeledi. Onuň bilen bagly taryhy ýazgylar, arheologik tapyndylar, etnografik we edebi gymmatlyklar, halk hakydasynda saklanyp galan ruhy miras gitdigiçe gyzyklanmany artdyrýar». Mälim bolşy ýaly, türkmen topragynda ençeme mekdep-medreseler, şol bir wagtyň özünde ylmy merkezler döredilipdir. Olarda ýazuw sungatyndan, hatdatlykdan, sahaplamadan, kitap bezeginden, nakgaşçylyk sungatyndan baş çykarýan ussatlar hem-de kätipler işläp, golýazma kitaplaryny döredipdirler.

12 Aprel 2021

Taryh

Seljuklar döwründe merwde neşirýat işi

Orta asyrlarda Türkmenistanda, Merkezi Aziýanyň beýleki ýerlerinde, Eýranda, Hindistanda patyşalaryň köşgüniň ýanynda gadymy kitaplar saklanylýan we ýokary çeperçilik bilen bezelýän golýazmalary döredýän ýörite döwlet edarasy işläpdir. Şol edaralar öz döwründe «kitaphana» diýlip atlandyrylypdyr. Beýik Seljuk türkmen döwletiniň esaslandyrylmagy bilen şeýle kitaphanalar döwletiň paýtagty Merwde hem köpçülikleýin gurlupdyr. Elbetde, Merwiň kitaphanalary häzirki zaman kitaphanalaryndan düýpli tapawutlanypdyr. Kitaphanalarda öz döwrüniň ylymly-bilimli adamlary işläpdir. Olar şol bir wagtyň özünde özboluşly neşirýat, şeýle hem, neşirýat üçin zerur bolan serişdeleri öndürýän ussahana bolup hem hyzmat edipdir. Kitaphanalara patyşa tarapyndan bellenilýän «kitapdar» baştutanlyk edip, kitaplary ýazmak, olary owadan suratlar, nagyşlar bilen bezemek we jiltlemek işleri kitapdaryň gönüden-göni ýolbaşçylygynda amala aşyrylypdyr. Kitapdar golýazma kitaplaryny döretmäge gatnaşjak hatdatlary belläpdir, suratkeşiň çekjek suratynyň temasyny, suratyň kitabyň içinde ýerleşjek ýerini kesgitläpdir, nakgaşlara nagyşlaryň görnüşlerini, jiltçilere sahypalaryň we kitabyň daşynyň bezeginiň nähili bolmalydygyny görkezipdir. Şeýle hem, kitapdar kitap üçin zerur bolan ýokary hilli k

9 Aprel 2021

Taryh

Şähryslamyň suw desgalary

Beýik Ýüpek ýolunyň Nusaý — Gürgenç şahasynyň ugrunda, Ahal welaýatynyň Bäherden etrap merkeziniň 20 kilometr demirgazygynda orta asyr Şähryslam şäheri ýerleşýär. Şähryslamda arheologik barlaglar 1898-nji ýylda F.A.Mihaýlow, 1902-nji ýylda W.W.Daýneko, 1930-njy ýylda A.A.Maruşenko, 1947-nji ýylda B.A.Litwinskiý hem-de W.M.Masson, 1959 — 1960-njy ýyllarda G.E.Markow we S.P.Polýakow, 1961 — 1970-nji ýyllaryň dowamynda türkmen arheologiýasyna saldamly goşant goşan alym Ý.Atagarryýewiň ýolbaşçylygynda geçirilipdir. Orta asyrlarda gündogar ýurtlarynda gurlan şäherler, esasan, üç bölekden, ýagny içki galadan, esasy şäherden (şähristan) hem-de şäher eteginden (rabat) ybarat bolupdyr. Adatça, köşgüň we esasy şäheriň daşyna diňler bilen berkidilen galyň we beýik diwarlar aýlanypdyr. Köşkde şäheriň hökümdary, onuň maşgala agzalary we oňa ýakyn adamlar, şähristanda bolsa şäher ilaty, ýagny gullukçylar, emeldarlar, söwdagärler ýaşapdyr. Şäher eteginde, esasan, şäher hünärmentleri mesgen tutup, olaryň ussahanalary, önümçilik desgalary we ýaşaýyş jaýlary giň çäklere uzap, şäheriň daşyny gurşap alypdyr.

9 Aprel 2021

Taryh

Haweran düzündäki mukaddeslik

Ýurdumyzda düýpi öwrenilýän we aýratyn alada bilen gurşalýan binagärlik ýadygärlikleriniň biri bolan, XI — XIII — XIV asyrlar bilen senelenýän Mäne Baba kümmeti jahankeşdeleriň, taryhçylaryň, sungaty öwrenijileriň we zyýaratçylaryň ünsüni özüne çekip gelýär. Bu ýadygärlik Haweran düzünde — Sarahs bilen Abiwerdiň aralygynda, has takygy, Ahal welaýatynyň Kaka etrabynyň Mäne obasynyň 7 kilometr günbatar — demirgazygynda ýerleşýär. Mäne Baba kümmeti gurluş gözelligi we mazmun gymmatlylygy taýdan beýleki binagärlik ýadygärliklerden düýpli tapawutlanýar. Bu özboluşlylyk ýadygärligiň diňe bir gurluş çözgütlerinde däl-de, eýsem, bezeg işleriniň hil taýdan kämil we dürli-dürlüliginde-de ýüze çykýar. Ajaýyp ýadygärligiň girelgesindäki — peştagyndaky syrça bezegleri, ösümlik we geometrik şekiller, hatdatlyk sungatynyň nusgalary, içki diwarlardaky reňkli bezeg işleri, töweregi ýazgyly mazar daşy we ýadygärligiň toplumlaýyn bolmagy gaýtalanmaýan bitewi monumental sazlaşygy emele getirýär. Şol bir wagtyň özünde bu ýerde dünýä meşhur şahsyýetiň — Gündogaryň beýik akyldary, şahyr Abusagyt Abulhaýryň kümmetiniň bolmagy ýadygärligiň ýokary ähmiýetini kesgitleýär.

9 Aprel 2021

Taryh