HABARLAR

Gadymy gymmatlyklar

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyz halk hojalygynyň dürli ugurlarynda uly ösüşlere, özgerişlere eýe boldy. Hormatly Prezidentimiz «Halkyň Arkadagly zamanasy» ýylynda hem ata Watanymyzyň taryhyny, medeniýetini we beýleki özboluşly aýratynlyklaryny öwrenmäge giň mümkinçilikleri döredip berýär. 5000 ýyldan gowrak şöhratly taryhymyzyň arheologik ýadygärlikleriniň, baý medeni-mirasymyzyň ylmy esasda öwrenilip, ýaş nesle ýetirilmegi ýurdumyzda möhüm wezipeleriň hatarynda durýar. Türkmen topragy dünýä medeniýetiniň, taryhynyň, özara söwda-aragatnaşyk gatnaşygynyň ösüşine ägirt uly goşant goşan gadymy ýurtlaryň biri hökmünde tanalýar. Türkmenistanyň çäklerinde orta asyrlar döwürlerine degişli ýadygärliklerden, gadymy şäherlerden ýüze çykarylan çyralar taryhy, ýasalyş usullary we ulanyş aýratynlyklary boýunça düýpli öwrenilen arheologik tapyndylardyr. Çyradanlar orta asyr döwürlerinde giňden ýaýrap, ynsanyň ýaşaýyş-durmuşynda öýi yşyklandyrmak üçin wajyp ulanylan önümleriň biri bolupdyr. Dürli maksatlara laýyklykda olaryň birnäçe görnüşleri bolupdyr. Olaryň görnüşleriniň, bezegleriniň, göwrümleriniň tapawutlylygyny çyradanlaryň ýasalyş ýerleriniň (şäherleriň, halklaryň, döwletleriň) medeni durmuşy, etnik gelip ç

3 Awgust 2022

Taryh

Ilkinji stepler

Ilkinji stepler (berkidiji) XVIII asyrda Fransiýanyň patyşasy Lýudowik XV üçin ýasalýar. Ol stepleri ilkinji bolup ulanan adamdyr. Şol wagtlar stepler diňe şa köşgünde bolupdyr. Ýöne XIX asyrda kagyzyň giňden ulanylyp başlanmagy bilen, ol berkidijiler her bir edaralarda hem gerekli enjama öwrülipdir. 1867-nji ýylda Jorj Makgil kagyzlary baglamak üçin ýasan berkidijisi üçin ygtyýarnama alypdyr. «Stepler» sözi 1909-njy ýylda ulanyşa girýär. Şoňa çenli ol «berkidiji» diýlip atlandyrylypdyr. 1914-nji ýylda bu enjam ABŞ-nyň birnäçe şereketinde peýda bolýar. 1923-nji ýylda «Boston Wire Stitcher CO» şereketiniň öndüren stepleri ýönekeýligi bilen tapawutlanyp, ol uly meşhurlyga eýe bolupdyr.

3 Awgust 2022

Taryh

Meşhurlaryň durmuşyndan

Dünýä belli fransuz ýazyjysy Žýul Wern 1849-njy ýylda Fransiýada hukuk ugrundan okasa-da, kär saýlamaga howlukmandyr. Ol teatry söýüpdir we belli dramaturg bolmagy arzuw edipdir. Haçan-da, ol «Üç muşketýor» kitabyny okanda, haýran galmakdan ýaňa gygyranyny duýman galypdyr we öz-özüne «Dýumanyň edebiýatda görkezen ukybyny men geografiýada görkezerin» diýip söz beripdir. Ol öz döredijilik tejribesinde «Döretmek we lezzet almak» ýörelgesini işläp düzýär. Žýul Werniň ýazan fantastik romanlary elmydama ylmy açyşlaryň özeni bolupdyr. Ýazyjy her günde 20-den gowrak gazetdir žurnaly okap, gözden geçirýän eken. * * *

3 Awgust 2022

Taryh

Alys­lar­dan uzan ýol­lar

Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň köp şa­ha­la­ry we üz­nük­siz ta­ry­hy Türk­me­nis­ta­nyň ga­dy­my ta­ry­hy bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz «Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi» at­ly ki­ta­byn­da bu ýo­luň ýurdumyzyň çä­gin­den ge­çen eý­ýam­la­ry, onuň ýa­ka­syn­da­ky ker­wen­sa­raý­lar­dyr du­ral­ga­lar, söw­da-hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry ba­ra­da gym­mat­ly mag­lu­mat­la­ry be­ýan ed­ýär. Ki­tap­da nyg­ta­ly­şy ýa­ly, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň göz­ba­şy bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň­ki II asyr­dan baş­la­nyp­dyr. Dün­ýä­niň şol döwrüň me­de­ni-yk­dy­sa­dy ojak­la­ry­nyň bi­ri bo­lan ga­dy­my Hy­ta­ýyň mer­ke­zi we­la­ýat­la­ryn­dan göz­baş alyp gaý­dan bu ýol Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň üs­ti bi­len Or­ta­ýer deň­zi­niň gün­do­gar ke­na­ry­nyň ýurt­la­ry­na, soň­ra yk­dy­sa­dy we me­de­ni şä­her ha­sap­la­nan Ri­me ba­ryp ýe­tip­dir. Bu ba­ra­da hor­mat­ly

3 Awgust 2022

Taryh

Gadymy ýadygärlikleriň ojagy

Garaşsyzlykdan galkynan, Bitaraplykdan ýalkanan eziz Diýarymyzda hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallasy bilen halkymyzyň gadymy hem-de baý medeni mirasyny, şan-şöhratly taryhyny ylmy taýdan öwrenmekde giň gerimli işler alnyp barylýar. Taryhy-medeni ýadygärliklerimiziň binagärlik gurluşyny sanly ulgam arkaly dikeltmek, olara syýahat etmek mümkinçiliklerini ösdürmek ýaly birnäçe işler üstünlikli durmuşa geçirilýär. Sarahs sebiti ýadygärliklere baý mekanlaryň biridir. Sebitiň arheologik ýadygärlikleri barada birnäçe alymlar ylmy işleri alyp bardylar we häzirki wagtda hem barlaglar geçirilýär. Adamzat medeniýetiniň baý medeni mirasy bolan bu toprak açylmadyk syrlara baý. Sarahsyň çäginde ýerleşýän Meleheýran ýadygärliginde hem türkmen alymlary, «Köne Sarahs» taryhy-medeni döwlet goraghanasynyň hünärmenleri Polşa döwletiniň Warşawa uniwersitetiniň professory B.Kaim bilen bilelikde birnäçe ýyllap gazuw-agtaryş işlerini geçirdiler. Netijede, bu ýadygärligiň Sasanylar döwrüne, ýagny biziň eýýamymyzyň III — VII asyrlaryna degişlidigi anyklanyldy. Ýadygärligiň beýikligi 7 metr, ini 30 metr, uzynlygy bolsa 40 metrdir. Meleheýran ýadygärliginiň 1,5 gektar meýdanda esasy depeden we günbatarynda ýerleşen 5 sany uly bolmadyk gum depejiklerinden ybaratdygy anyklanyldy. Türkmen

27 Iýul 2022

Taryh

Bedewler — ynsan ruhunyň galkynyşy

Ahalteke bedewleriniň türkmen halkynyň durmuşyndaky ähmiýeti dogrusynda asyrlaryň dowamynda birnäçe edebi we taryhy maglumatlar saklanylyp galypdyr. Orta asyrlarda ýaşap, türkmen bedewiniň harby sungatdaky ornuny dünýä ýaýan türkmen alymy Bedreddin Bektutynyň «Harby sungat» atly eserinde şeýle bir rowaýat getirilýär: «Allatagalla Adam Atany ýere indirenden soň: «Eý, Adam, meniň ýaradan jandarlarymdam isläniňi saýla!» diýeninde, hezreti Adam bedew aty saýlaýar. Allatagalla Adam Ata: «Özüňe bir dost hem saýla!» diýeninde, Adam Ata: «Eý, Perwerdigär, men özüme ulag hem, dost, hem saýladym. Ol meniň neslime hem dost, hem ulag bolar» diýipdir. Behişdi bedewleriň döreýşi bilen baglanyşykly başga bir rowaýatda şeýle diýilýär: gadymy döwürde Türkmenistanyň çäginde ýerleşen dag çeşmeleriniň birine atlary suwa ýakmaga getirer ekenler. Atlar suw içip başlanda, suwdan bir ajaýyp at çykýan eken. Soňra baýtallardan örän owadan, güýçli taýçanaklar doglupdyr. Haçan-da türkmenler taýlary eýerläp münenlerinde, olar özlerini asman bilen ýeriň arasynda gaýyp ýören ýaly duýupdyrlar. Bedew at çapyksuwaryň hereketlerini öňünden syzmaga ukyply eken. Munuň özi bedew atlarynyň türkmen halkyna ylahy peşgeş hökmünde berlendiginden habar berýär.

27 Iýul 2022

Taryh

Türkmen tebigy gazynyň taryhy we şu güni

Elli alty ýyl mundan öň, 1966-njy ýylda Üňüz aňyrsyndaky Garagumuň demirgazyk böleginiň çäklerinde ýerleşen Ojak gaz kondensatly känini senagat taýdan özleşdirmek işleri başlandy. Şeýlelikde, ýurdumyzda gaz senagatynyň düýbi tutulyp taryha girdi we sene hökmünde kabul edildi. Bir ýyldan soň bolsa türkmen tebigy gazy Orta Aziýa–— Merkez magistral gaz geçirijä iberilip başlandy. Ojak gaz ýatagyndan soňra Naýyp, Şatlyk, Döwletabat we beýleki onlarça gaz ýataklarynyň açylyp, ulanylmaga berilmegi Günbatar Türkmenistandaky nebitli ýerlerden çykýan ugurdaş gazy önümçilik maksatlary üçin doly peýdalanmaga mümkinçilik berdi. 1970-nji ýyllaryň başynda Türkmenistanda tebigy gazyň gorlarynyň uly möçberiniň bardygy kesgitlenen. Şol döwrüň metbugatynda gazyň gorlary boýunça Türkmenistanyň Orta Aziýada birinji, öňki Soýuz Respublikalaryň arasynda ikinji orny eýeleýänligi hem aýdylýar. Mysal üçin, 1976-njy ýylda Türkmenistanda 62,5 mlrd kubmetr, 1990-njy ýylda 85 mlrd kubmetr gaz çykaryldy. Garaşsyzlyk ýyllarynda 2015-nji ýylda 83,8 mlrd kubmetr, 2019 we 2020-nji ýyllarda hersinde 70-den gowrak, 2021-nji ýylda 83,7-den gowrak (mlrd kubmetr hasabynda) gaz çykaryldy. Her ýylda çykarylýan tebigy gazyň 41-48 göterimden gowragy eksporta iberildi.

25 Iýul 2022

Taryh

Gadymdan galan nusgalar

Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de ýur­du­my­zyň ta­ry­hy geç­mi­şi çuň­ňur öw­re­nil­ýär hem-de hal­ky­myz ede­bi-ru­hy gym­mat­lyk­la­ry­my­za eýe bol­ýar. Ata-ba­ba­la­ry­myz geç­miş­de dün­ýä ýü­zün­de bir­nä­çe be­ýik döw­let­le­ri dö­ret­mek bi­len, jahanda özü­niň nus­ga­wy sun­ga­ty­ny hem ýaý­rat­ma­gy, şöh­rat­lan­dyr­ma­gy ba­şar­dy. Se­net de­re­je­sin­de ýü­ze çy­kan mad­dy gym­mat­lyk­lar ada­myň dö­re­di­ji­lik­li ga­raý­şy ne­ti­je­sin­de sun­gat de­re­je­si­ne gö­te­ril­di. Türk­me­niň geç­miş ýa­şa­ýyş dur­mu­şy ha­kyn­da­ky um­ma­syz mag­lu­ma­ty özün­de jem­le­ýän ta­ry­hy ta­pyn­dy­lar, geç­mi­şiň syr­ly sa­hy­pa­la­ry­ny aý­dyň­laş­dyr­mak bi­len bir­lik­de, dün­ýä alym­la­ry­ny ýe­ri­ne ýe­ti­riliş aý­ra­tyn­ly­gy bi­len hem haý­ra­na goý­ýar.

24 Iýul 2022

Taryh

Pelwert hakda kelam

Ýer-ýurt atlarymyz näçe gadymy boldugyça, olary öwrenmegem şonça kyn, jogapkärli wezipe. Hatda olaryň ýekejesini dogruçyl, her taraplaýyn, çuňňur öwrenmek üçin bir adam ömri, onda-da juda zehinli, sowatly, işe yhlasly alymyň ömri gerekdir. Biz bu ýerde, hemişe edişimiz ýaly, ýurduny söýýän, halkynyň şöhratly taryhy baradaky pikirlenmelerini okyjylaryna ýetirmäge howlugýan döredijilik adamy hökmünde çykyş edýäris. Hawa, biz sözümizi öz kärimiz boýunça derňewlerimize esaslanyp aýdýarys. Şeýlelikde, Pelwert hakynda.

22 Iýul 2022

Taryh

Nusaý gymmatlyklary

Türkmenistan dünýä medeniýetiniň taryhynda uly meşhurlyga eýedir. Parfiýa ir zamanlardan başlap medeniýetiň gülläp ösen mekany bolupdyr. Munuň şeýledigine dürli döwürlerde geçirilen gazuw-agtaryş, arheologik barlaglaryň maglumatlary hem şaýatlyk edýär. Parfiýa biziň eýýamymyzdan öňki II — I asyrlarda Gündogaryň medeni taýdan ösen döwletleriniň biridir. Parfiýa döwletiniň paýtagty Nusaý öz döwrüniň medeniýet ojagyna öwrülipdir. Onda onlarça döwlet edaralary, dini ymaratlar, harby-hojalyk binalary, patyşa köşgi, ýaşaýyş jaýlary bolupdyr. Nusaýdan tapylan şirmaýydan haşamlanyp ýasalan ritonlar, heýkeller, parfiýa şalarynyň şekilleri, şa aýal Rodogunanyň daşa siňen merdemsi keşbi, zikgelenen altyn teňňeler, nakgaşlyk öz döwründe Parfiýa medeniýetiniň örän ösendiginden habar berýär. Ritonlaryň käbirleri köşkde geçirilýän meýlisler üçin has uly, 2, 2,5 litr ölçeginde hem ýasalypdyr. Häzire çenli dünýäniň dürli künjeginden tapylan ritonlaryň arasynda görnüşiniň kämilligi we sünnälenen çeper bezegi boýunça Nusaý ritonlarynyň deňi-taýy ýokdur. Bu bolsa olary dünýä sungatynyň iňňän ajaýyp nusgalarynyň hataryna goşýar.

20 Iýul 2022

Taryh